Het familiestatuut: wat is het en waar dient het voor?

Nederland telt zo’n 273.000 bedrijven die te boek staan als een familiebedrijf. In december 2020 waren deze familiebedrijven goed voor ruim 31 procent van de werknemersbanen in Nederland. Familiebedrijven garanderen continuïteit doordat ze overgaan van generatie op generatie. Maar familiebedrijven hebben ook een achilleshiel. Dit heeft te maken zogenaamde rolverwarring. Het komt regelmatig voor dat familieleden meerdere “petten” dragen.

En een gevolg daarvan kan zijn dat rollen door elkaar heen gaan lopen. Daarom is het belangrijk om te weten wanneer je welke pet draagt en wat er in een specifieke rol van je verwacht wordt. Als je hier helderheid en duidelijkheid over wilt hebben, is het opstellen van een familiestatuut aan te raden. Een familiestatuut is een set aan afspraken die de familie onderling maakt over het familiebedrijf.

In juridische zin is het familiestatuut een intentieverklaring met een gedragscode voor de familie in relatie tot het familiebedrijf. Het doel van een familiestatuut is meestal de betrokkenheid van familieleden bij het bedrijf vergroten, de harmonie binnen de familie te behouden, en een houvast bieden bij conflicten en dilemma’s in het familiebedrijf.

Familie, bedrijf en eigendom

Het familiebedrijf opereert altijd binnen de krachtenvelden van familie, bedrijf en eigendom. Het familiestatuut raakt dan ook aan al deze dimensies. Het statuut zorgt ervoor dat dat er een goede balans blijft tussen deze drie dimensies.

Wat staat er in het familiestatuut?

In het familiestatuut kan de familie gezamenlijk plannen vastleggen voor de toekomst van het familiebedrijf. Ook kan het statuut een plek geven aan duidelijke procedures en regels over de relatie van de familie met het bedrijf en de daarbij horende verantwoordelijkheden. Als eerste vind je in een familiestatuut afspraken over de richting van het familiebedrijf. Denk hierbij aan visie, missie, bedrijfsstrategie, de kernwaarden van de familie en de structuur van het familiebedrijf.

Hoe komt een familiestatuut tot stand?

Het proces om te komen tot een familiestatuut is minstens zo belangrijk als het document dat uiteindelijk wordt gemaakt. Voor het opstellen van een familiestatuut moet de familie natuurlijk communiceren. Daartoe zijn familiebijeenkomsten het beste middel. Elkaar zien en spreken met ook tijd voor een informeel moment, helpt om te komen tot een gedragen familiestatuut.

Een goede voorbereiding is het halve werk. Iemand vergeten uit te nodigen, kan al een eerste conflict betekenen. Het is te overwegen om familieleden die niet in het bedrijf werken, maar wel betrokkenheid hebben, uit te nodigen voor de familiegesprekken. Ook (serieuze) levenspartners worden vaak op de genodigden lijst gezet, net als kinderen vanaf 18 jaar. Als ieder gezinslid bijdraagt aan het familiestatuut en deze ondertekent, wordt overeenstemming over toekomstige doelen een realistisch doel.

Zie ook: hoe komt het familiestatuut tot stand en hoe vaak moet het gewijzigd worden?

Wat zijn de gevolgen wanneer er geen familiestatuut is?

Eventuele verschillen in doelstellingen bij een familiebedrijf kunnen leiden tot spanningen. Wanneer er geen statuut is, bestaat de kans op conflicten omdat belangrijke onderwerpen onbesproken blijven. Daar komt bij dat emotionele en zakelijke belangen kunnen verschillen. En daarmee kan het familiebedrijf een pion worden in familieconflicten. En andersom kan het zijn dat er voor het bedrijf beslissingen genomen worden die niet dienend zijn voor de familie.

Dit wil je hoe dan ook voorkomen. Andere gevolgen:

• Verwachtingen zijn onduidelijk waardoor rolconflicten, rolonduidelijkheid of rolverwarring ontstaan. De basis voor conflict.
• Familieverhoudingen worden slechter doordat er geen duidelijke afspraken zijn.
• In tijden van crisis kom je als familie lijnrecht tegenover elkaar te staan in plaats van dat je terug kunt vallen op heldere procedures.
• De opvolging binnen het familiebedrijf wordt een moeizaam en stug proces doordat er geen duidelijk en concreet plan van aanpak ligt.

Is het familiestatuut juridisch bindend?

In basis is een familiestatuut moreel bindend. Familieleden verklaren achter de gemaakte afspraken te staan door het statuut te ondertekenen. In principe is het familiestatuut juridisch niet bindend tenzij de familie overeenkomt dat bepaalde afspraken juridisch afdwingbaar moeten worden.

Aannamebeleid van medewerkers

In het familiestatuut kun je afspraken vastleggen over het aannamebeleid van personeel en familie. De vraag is bijvoorbeeld of familieleden een streepje voor hebben bij de invulling van een functie? En aan welke voorwaarden moeten medewerkers van buitenaf voldoen zodat ze passen bij de waarden van het familiebedrijf?

Ook over de invulling van hogere of leidinggevende functies binnen het familiebedrijf dient nagedacht te worden. De opvolging in leiderschap vraagt om goede afspraken. Of je nu kiest voor een familielid of een externe bestuurder die je aanstelt voor een hogere of leidinggevende functie.

Eigendom en afspraken in het familiestatuut

Onder eigendom binnen het familiebedrijf verstaan we afspraken over eigenaarschap, vermogen, de eigendomsstructuur maar ook over de overdracht van eigendom. Het is duidelijk dat discussie over eigendom tot vervelende situaties kan leiden. De manier waarop eigendom is geregeld, is bepalend voor veel beslissingen binnen het familiebedrijf.

Besluitvorming in het familiebedrijf

Het nemen van beslissingen is een complex proces in het familiebedrijf. Dit omdat je te maken hebt met drie krachtenvelden: familie, eigendom en bedrijf. Als het niet duidelijk is hoe besluitvormingsprocessen lopen, ontstaat er verwarring. In een familiestatuut kunnen afspraken vastgelegd worden over hoe om te gaan met besluitvormingsprocessen.

Denk hierbij aan procedures voor:

• Het houden van vergaderingen
• Het nemen van beslissingen
• Het creëren van een veilige omgeving waarin iemand veilig kan communiceren.
• Hoe om te gaan met situaties waarin escalatie dreigt. Denk hierbij aan het inschakelen van externe adviseur

Hoe om te gaan met veranderingen in privésituaties?

Grote life-events zoals echtscheiding, arbeidsongeschiktheid, wilsonbekwaamheid, vermissing of overlijden kunnen grote invloed hebben op het familiebedrijf. Op het moment dat er iets ernstigs gebeurt, helpt het wanneer je als familie kan terugvallen op, bij iedereen bekende, procedures.

Wanneer hier nooit over gesproken is en er geen leidraad ligt hoe te handelen, kan dit leiden tot spanning en conflicten. Het doel van het statuut is dat de situatie wordt afgehandeld in overeenstemming met de kernwaarden van de familie. Op een dusdanige manier dat de harmonie bewaard blijft.

Zie ook: verandering in privésituaties: wat leg je vast in een familiestatuut?

Wat als familieleden zich niet aan de afspraken houden?

De vraag is: hoe ga je er mee om wanneer familieleden zich niet aan de afspraken uit het familiestatuut houden? Het statuut heeft namelijk alleen bestaansrecht wanneer hier overeenstemming over is en er gehandeld wordt naar wat er is afgesproken. Om deze reden is het raadzaam om in het familiestatuut op te nemen hoe je omgaat met familieleden die zich niet aan een gedragscode of de afspraken uit het familiestatuut houden.

Doorpakken is een vereiste

In de praktijk blijkt dat slechts een minderheid van de familiebedrijven een familiestatuut heeft. En als een familiebedrijf al een statuut heeft, dan blijkt dat de uitvoering te wensen overlaat of dat het in een la beland. Dit kan te maken hebben met dat een familiebedrijf vaak neigt naar een conflict vermijdende mentaliteit. Sommige bespreekpunten liggen gevoelig en dus worden ze uit de weg gegaan. T

och kan het raadzaam zijn om deze gesprekken juist aan te gaan. Zodat er in crisissituaties, of bij vraagstukken als opvolging teruggevallen kan worden op procedures waarbij emoties niet de boventoon voeren. Het familiestatuut is een levend document, het gezamenlijk opstellen ervan is net zo belangrijk als het onderhoud van het statuut.

Families veranderen en familiebedrijven veranderen ook. Het betekent dat er continu gekeken moet worden of het familiestatuut nog past bij hoe familieleden de afspraken nu ervaren. En als de afspraken niet meer in overeenstemming zijn met de wensen en doelstellingen van de familie, dan wijzig je het familiestatuut.

Inzet van een familiebedrijfsadviseur

Bij een familiestatuut helpt de ondersteuning en objectieve kijk van een familiebedrijfsadviseur, juist omdat een familiestatuut jaren moet meegaan. De adviseur kan vooral helpen bij het proces om tot een statuut te komen, bij het bespreekbaar maken van belangrijke onderwerpen en bij het formuleren van gedragsregels en beleidsvoornemens. De familiebedrijfsadviseur kan familiale belangen scheiden van bedrijfsbelangen.

Hij of zij kan de agenda opstellen van de bijeenkomsten, deze voorzitten, en een sfeer creëren waarin iedereen zich vrij voelt om zijn of haar zorgen te uiten. Heikele kwesties kunnen in openheid besproken worden en opgelost worden met duidelijke en gedragen afspraken. Een goed doorlopen proces rond het familiestatuut, kan een zeer positieve ervaring opleveren voor alle betrokkenen. Zo kan het familiestatuut de basis zijn voor een harmonieuze band tussen familie en bedrijf.

Zie ook: familiestatuut opstellen

Direct contact

Direct contact, laat je gegevens achter via onderstaand formulier. Ik neem binnen 24 uur contact met je op!