Hoe herken je rolconflicten binnen het familiebedrijf?

De kracht van familiebedrijven is de wisselwerking tussen familie en bedrijf. De familie steekt over Generaties binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" binnen familiebedrijven: hoe integreer je verschillende generaties?" heen veel energie in het bedrijf, als basis voor een succesvolle onderneming. Juist die wisselwerking kan ook voor spanning en conflicten in het familiebedrijf zorgen. Bijna altijd heeft die spanning te maken met conflicten over de rollen binnen de familie en het familiebedrijf.

Wat zijn rolconflicten binnen het familiebedrijf? Het voorbeeld van Cynthia

Wat zijn rolconflicten binnen het familiebedrijf? Allereerst het voorbeeld van Cynthia (21), van wie de ouders eigenaar zijn van een internationale groente- en fruithandel.

Cynthia is de jongste dochter en werkt met passie voor het familiebedrijf. Ze doet dit naast haar opleiding HBO bedrijfskunde, waarvoor ze bezig is met het laatste jaar. Haar broer Tom is de commercieel directeur van het familiebedrijf. Cynthia assisteert de logistiek manager en steekt de handen ook op de werkvloer uit de mouwen. Ze ziet net als iedereen langzaam maar zeker de handel afnemen en de omzet en winst dalen.

Thuis brengt ze dit keer op keer aan de orde. Ze voert felle discussies met vooral haar vader Dik, die ook algemeen directeur van het familiebedrijf is. Zo pleit Cynthia voor investeringen in automatisering. Inge, haar moeder, ziet potentie in de kijk van Cynthia op de zaak. Ze praat op haar man in en vaak komen de adviezen van Cynthia terug in de bedrijfsbeslissingen. De directie voelt zich overvallen en gepasseerd door Dik. Tom, ook directielid, twijfelt. Hij begrijpt de andere directieleden, maar ziet ook dat het anders moet. Alleen heeft hij niet de duidelijke ideeën voor het familiebedrijf zoals Cynthia die wel heeft.

De spanning in de top loopt steeds hoger op en daalt ook af naar de werkvloer. Steeds meer gaat iedereen zijn eigen gang.

Zie ook: Generaties binnen familiebedrijven: hoe integreren?

Welke rollen zijn er binnen familiebedrijven?

Cynthia zet de zaak duidelijk op scherp. Ze werkt voor het familiebedrijf, is deel van de familie, maar geen eigenaar en directielid. Hier schuurt het. De directie is er om beslissingen te nemen, maar wordt gepasseerd. De beslissingen worden eigenlijk in de familie genomen. De rollen lopen door elkaar heen en hinderen elkaar.

De rollen binnen een familiebedrijf kun je ordenen op basis van drie systemen: familie, eigendom en bedrijf (zie onderstaand driecirkelmodel).

Met deze drie systemen zijn zeven verschillende rollen te onderscheiden:

Alle mensen die betrokken zijn bij het familiebedrijf kun je een plek geven op één van deze zeven rollen. Elke rol heeft haar eigen belangen. De belangen en logica van de familie kunnen bijvoorbeeld botsen met de belangen en logica van het bedrijf. Het kan helpen om de verschillende rollen in kaart te brengen en daarmee conflicten te voorkomen.

Zie ook: Zo voorkom je conflicten binnen het familiebedrijf

Waarom komen rolconflicten vaak voor in familiebedrijven?

Een niet-familiebedrijf heeft te maken met twee systemen: bedrijf en eigendom. Een familiebedrijf brengt een derde systeem binnen: de familie. Dat geeft het familiebedrijf aan de ene kant meer kracht, maar aan de andere kant meer complexiteit in rollen.

Welke rolconflicten passen bij familiebedrijven?

Die complexiteit in rollen kan bij een familiebedrijf leiden tot rolconflicten. Betrokkenen vinden dat de besluiten onduidelijk zijn, de spanning tussen betrokkenen neemt toe, directie en management blijven in dilemma’s hangen. Deze spanningen zijn terug te leiden op drie rolconflicten:

1. Rolverwarring: de ene rol doet wat de andere rol zou moeten doen
2. Rolonduidelijkheid: wie heeft eigenlijk welke rol?
3. Systeemdominantie: er is geen balans tussen eigendom, bedrijf en familie

Het voorbeeld van Cynthia gaat over rolverwarring. Besluiten binnen de familie (de functies 1, 2, 4 en 6 in de tabel hierboven) horen eigenlijk thuis in een directievergadering (de functies 1, 3, 4 en 7) of aandeelhoudersvergadering (de functies 1, 2, 3 en 5).

Dubbele rollen

In alle gevallen geldt dat binnen een familiebedrijf makkelijk tegenstrijdige belangen in een rol ontstaan. Deze rollen kunnen elkaar in de weg staan. Dat is lastig. Denk maar eens aan de dochter van de ondernemer die goed met haar tante overweg kan. In privé sfeer komt ze veel bij tante over de vloer. Op de werkvloer is ze de leidinggevende van haar tante en moet ze soms vervelende beslissingen nemen.

Of wat te denken van de vrouw van de eigenaar, die enerzijds moeder is van de kinderen en anderzijds de partner van haar man (de eigenaar). Daarnaast werkt ze ook nog als administratief medewerker. Het conflict wat kan ontstaan lijkt duidelijk. Voor de kinderen en haar partner is ze een luisterend oor. Zoals de meeste moeders dit zijn. Anderzijds is ze werkzaam in de onderneming en heeft ze met collega’s te maken. De belangen van de collega’s op de administratieve afdeling kunnen botsen met de overkoepelende bedrijfsbelangen. De belangen van de kinderen kunnen botsen met de belangen van haar partner en de eigenaar van het bedrijf.

Daar ontstaat het rolconflict. Met name bij veranderingsprocessen in organisaties steken rolconflicten de kop op. Er spelen verschillende belangen. Deze diversiteit in belangen gecombineerd met een hoge mate van loyaliteit is een cocktail die tot problemen kan leiden.

Hoe omgaan met rolconflicten binnen het familiebedrijf?

Is er sprake van last door rolverwarring, rolonduidelijkheid of systeemdominantie in het familiebedrijf? Dan zou het goed zijn met elkaar de rollen in beeld te brengen. Zo werk je samen om elkaar beter te begrijpen en nieuwe inzichten te krijgen. En zo maak je dilemma’s zichtbaar en bespreekbaar.

Dit kan bijvoorbeeld met een genogram: een kaart of organisatieschema van de familie. Het genogram laat zien hoe de familie is georganiseerd. Het laat ook zien wat de plek en rol is van ieder familielid vanaf het moment dat er een relatie was tussen de familie en het bedrijf.

In gesprek over de rollen binnen het familiebedrijf, en dan?

Met middelen zoals een genogram kan de familie van Cynthia in gesprek raken over haar rol en die van de andere familieleden. Hoe komt de kracht van Cynthia het meest tot zijn recht? Wat past bij de lange termijn doelen van het familiebedrijf? Welke keuzes zijn nodig? De uitkomst van het gezamenlijk gesprek kan zijn dat Cynthia een rol krijgt als manager of directielid. Of juist dat ze eerst haar vleugels uitslaat buiten het familiebedrijf. En dat het nog maar de vraag is of ze er terugkeert.

De overdracht van het familiebedrijf als bron voor rolconflicten

Rolconflicten in het familiebedrijf komen vaak naar boven bij een bedrijfsoverdracht. Als een generatie opgevolgd moet worden, spelen veel emoties een rol. Wie volgt er op? Hoe verandert dit de positie van de anderen? Welke invloed blijft de overdrager houden? Belangrijk hierbij is hoe de familieverhoudingen op het moment van overdracht zijn. Kunnen familieleden hierover goed communiceren met elkaar?

Zoek de verbinding op de identiteit van de bedrijfsfamilie

In familiebedrijven is de identiteit van de bedrijfsfamilie de verbinding tussen verleden, heden en toekomst. En identiteit verbindt ook individu, familie en bedrijf. Wat vindt de familie echt belangrijk? Wat zijn de kernwaarden van de familie? Blijf daarover met elkaar in gesprek, om zo rolconflicten te voorkomen of op te lossen. Een onafhankelijk adviseur kan daarbij een goede hulp zijn.

Wat kan Companjen Change Management betekenen?

Heb je hulp nodig bij rolconflicten in het familiebedrijf? Companjen Change Management kan veel voor je betekenen. Mijn naam is Mariëlle Companjen, ik ben organisatieadviseur. Ik ken het familiebedrijf van binnenuit. Mijn ouders hebben het familiebedrijf van mijn grootouders overgenomen. Bij ons thuis ging het altijd over ‘de zaak’. Ik draag familiebedrijven een warm hart toe. Ik kan je helpen met een genogram of een bedrijfsscan van het familiebedrijf om rollen in kaart te brengen. En ik kan je helpen in de spannende tijd van een overdracht.

Zie ook: Coaching en advies familiebedrijven

Contact

Wil je meer weten over mijn rol als extern adviseur of coach bij familiebedrijven? Neem gerust contact met mij op. Je kunt het contactformulier invullen, bellen met 0621833592 of e-mailen naar marielle@companjen.com.

Direct contact

Gerelateerde informatie

In de kennisbank van Companjen Change Management vind je praktisch artikelen die je verder helpen. Heb je deze artikelen al gelezen:

• De continuïteit van het familiebedrijf waarborgen: een opgave
• Professionalisering van familiebedrijven
• Dé 4 succesfactoren van een familiebedrijf